از درك نادرست جایگاه خبر تا تبریك های ویژه به خبرنگاران!
مصائب خبرنگاران علمی و دانشگاهی
امروز ۱۷مرداد ماه و روز خبرنگار است؛ فرصتی برای این كه خبرنگاران در رسانه ها از سختی های این شغل بگویند و از دستمزد پایین و نبود امنیت شغلی گلایه كنند. اما مصائب روزنامه نگاری و خبرنگاری، فقط به پول و سانسور محدود نمی گردد. یكی از مواردی كه مسیر خبررسانی و به خصوص خبررسانی علمی را صعب العبور می كند برخورد با افرادی است كه درك درستی از جایگاه خبرنگار ندارند!
به گزارش پی اچ پی و جی کوئری به نقل از ایسنا، روزنامه نگاران و خبرنگاران علمی، گروهی از اهالی رسانه هستند که مقرر است ارتباط میان جامعه علمی و مردم را برقرار کنند و در این ارتباط، داده های رویدادها و اتفاقات علمی را به مخاطب منتقل می کنند. در واقع روزنامه نگار و خبرنگاران علمی، علم را از بُرج عاج بیرون می آورد و به زندگی مردم پیوند می دهد. روزنامه نگار و خبرنگار علمی پیوسته در ارتباط با دانشمندانی است که بخش قابل توجهی از زندگی خویش را در دانشگاه ها مشغول آموزش و پژوهش بوده اند. زیستن در فضای دانشگاه و سال ها عنوان دانشجو، پژوهشگر و استاد را یدک کشیدن برای اغلب ما که هنوز دانشگاه رفتن و دانشگاهی بودن در پس زمنیه ذهنمان ارزش تلقی می شود، توقعاتی را در ارتباطات بوجود می آورد. اما آنچه گاهی در عمل برای روزنامه نگاران و خبرنگاران علمی رخ می دهد با انتظارات متفاوت می باشد.
تصور کنید یک خبرنگار علمی هستید، در همان ماه های ابتدایی فعالیت، یکی از اصلی ترین چالش ها ایجاد ارتباط با دانشمندان و پژوهشگران است. اغلب آنها ترجیح می دهند درباره طرح هایی که در دست دارند صحبتی نکنند و گروهی از این افراد اساساً نیازی به پیوند مباحث علمی به زندگی روزمره مردم حس نمی کنند! ازاین رو کار روزنامه نگاران و خبرنگاران علمی را به رسمیت نمی شناسند چه برسد به این که دعوت به مصاحبه را بپذیرند!
اما اگر موفق شوید بعنوان یک خبرنگار علمی، یک پژوهشگر یا استاد دانشگاه را قانع کنید که چه ضرورتی به انجام مصاحبه وجود دارد، برخی از آنها، از شما می خواهند سوالات مصاحبه را برایشان بفرستید و تاکید می کنند فقط به همان سوالات پاسخ می دهند نه بیشتر و نه کمتر. حالا اگر بخت با شما یار باشد، بخش عمده ی سوالات به این بهانه که داده های محرمانه طرح ها لو نمی رود حذف نمی گردد.
بعد از آخر مصاحبه یکی از درخواست ها این است که متن گفتگو قبل از انتشار با آنها چک شود تا خود هم آنرا از لحاظ علمی ویراستاری کنند اما در ارسال مصاحبه ها گاهی اتفاقات جالبی روی می دهد. یکی از مواردی که در ابتدای فعالیت، شگفت زده تان می کند و بعدتر عادی می شود این است که وقتی مصاحبه ای برای تایید کردن ارسال می شود مصاحبه شونده ی محترم پیش از نام خود در خبر عنوان «دکتر» یا «مهندس» را قرار می دهد یا افعال مفرد "گفت" و "افزود" را به "گفتند" و "افزودند" تبدیل می کند! همان افرادی که هنوز هم حاضر نیستند از بُرج عاج خود پایین بیایند و رد نگاه از بالا به پایین آنها در فعالیتی که در جهت عمومی سازی علم انجام می شود هم وجود دارد.
حالا نوبت به توضیح این نکته از سوی روزنامه نگار و خبرنگار علمی به مصاحبه شونده اندیشمند است؛ که ما در فرایند تنظیم خبر، هر بار که نام مصاحبه شونده را می آوریم به پیشوند "دکتر" و "مهندس" نیازی نیست و مخاطب همان بار اول که این عبارات ذکر شود، می تواند به خاطر بسپارد سطح تحصیلات مصاحبه شونده چیست. با همه ی این ها، بارها پیش آمده که مصاحبه شونده بعد از ویرایش متن و اطمینان خاطر از این که تمام موارد اصلاحی رعایت می شود درخواست می کند نسخه ی نهایی که قرار نیست دیگر در آن تغییری اعمال شود را هم مجدد برای او ارسال نماییم. خبرنگار به مثابه ربات!
سلسله مراتب بیان شده روند معمول خبرنگاری علمی نیست، بنابراین است که هر بار رخ می دهد ما را شگفت زده می کند، چون که با انتظاراتی که از دانشگاهیان داریم جور در نمی آید.
تازه موارد بیان شده زمانی رخ می دهد که پژوهشگر یا فناور نیازی به رسانه برای عرضه گزارشی از عملکرد خود احساس می کند. در واقع فقط اگر نوبت به رونمایی از دستاوردها برسد اوضاع کمی فرق می کند! یکی از خبرنگاران علم و فناوری در همین رابطه می گوید: یکی از اشکالات انتشار خبر در حوزه های در رابطه با علم و فناوری بزرگ جلوه دادن پروژه های تحقیقاتی از جانب مجریان طرح و عدم اشراف خبرنگاران به جنبه های مختلف طرح های تحقیقاتی ادعا شده است.
این بزرگ جلوه دادن اقدامات و دستاوردها در حوزه علمی گاه چنان رخ می دهد که به صورت کلی خبرنگار را سردرگم می کند و نیاز است در زمان مناسب و بردبار ادعاهای محققان بررسی شود. این هم در شرایطی ممکن می شود که نهاد حامی یا عرضه دهنده ی آن فناوری به حدی قدرتمند نباشد که تحقیق و تفحص درباره اقداماتشان خط قرمز به شمار رود.
تمام این مصائب هم در حالی است که وقتی خبرنگاران به روز ۱۷مراد ماه می رسند باید منتظر تبریک های ویژه! بعضی از این اهالی علم! هم باشند به صورتی که در تصویر زیر نمونه ای از این تبریک متفاوت را مشاهده می کنید.
فعالیت خبری در عرصه های علمی صرفا به مصاحبه با پژوهشگران و نشست های خبری رونمایی از دستاوردها محدود نمی گردد. روزنامه نگاران و خبرنگاران آموزش عالی هم با تجربه هایی کم وبیش مشابه با دیگر همکاران خود در حوزه علمی روبه رو شده اند.
یکی از خبرنگاران حوزه آموزش عالی درباره دشواری های فعالیت در این حوزه می گوید: تقریباً تمامی مسؤلان این حوزه، اعضای هیات علمی و اساتید و پژوهشگر هستند و کمتر پیش می آید که زمانی برای حضور در رسانه ها و یا علنی کردن مسائل و مشکلات خودشان دارند. برخلاف مسؤلان حوزه های دیگر سیاسی و اقتصادی و... که گاهی با رسانه ها به خاطر مطرح شدن در جامعه و ارتقا جایگاه خود استفاده می نمایند اما برخی مسؤلان آموزش عالی اغلب این دیدگاه را به رسانه و خبرنگار ندارند و به صورت کلی، رسانه را ابزاری مزاحم و حاشیه ساز! می دانند بنابراین مشکلات و مسائل علمی و آموزشی اغلب پنهان و نادیده گرفته می شود.
وی ادامه می دهد: خبرنگاران آموزش عالی همیشه در همه مواقع با مسؤلان روابط عمومی سازمان ها مشکلات و مسائل گوناگونی در زمینه خبر و نحوه تعامل ارتباط دارند اما من در هیچ دوره ای ندیدم تعامل مناسبی از جانب خیلی از این افراد با رسانه ها وجود داشته باشند. در واقع، این افراد رسانه را بازوی تبلیغاتی خود می دانند و انتظار دارند ما در بیرون از سازمان و در رسانه خود، سخنگو و تریبون تبلیغاتی آنها باشیم به همین جهت در مقابل کوچکترین خبرهای منفی شدیدترین واکنش ها را نشان می دهند و حتی اگر خبری باب میلشان نباشد رسانه را تحریم می کنند!
در فروردین ماه سال ۱۳۹۱، یکی از روزنامه نگار علمی در بخشی از یادداشتی که برای روزنامه جام جم درباره ی جایگاه روزنامه نگاری علمی نوشته بود شرایطی را ترسیم می کند که بسیاری تقریباً همه ی خبرنگاران علمی با آن هر روزه روبه رو می شوند.
در این یادداشت آمده است:
«شما در مقابل یک دانشمند محترم و جاافتاده و باسابقه قرار گرفته اید و مشغول پرسش و پاسخ با او هستید. به سوالی می رسید و در جواب شما، آن فرد به جای آن که پاسخ دقیقی بدهد، به شما می گوید « این سوال خیلی مرتبطی نیست! بهتر است از آن بگذرید.»
ـ در انتها یک گفتگو و مصاحبه شخص مصاحبه کننده یا مسئول روابط عمومی آن دانشگاه و موسسه ضمن تشکر از شما، محترمانه یا نامحترمانه از شما درخواست می کند متن نهایی گفت وگوی خویش را برای تایید به دفتر ایشان ارسال کنید.
ـ هنگام تهیه گزارش از یک مبحث مثلا محیط زیستی، فناوری یا امثال آن، مسوولانی که با آنها تماس می گیرید، به شما می گویند به صلاح نیست در اینباره فعلا صحبت شود و بهتر است بعدا صحبت نماییم و ما خودمان به شما اطلاع می دهیم!
ـ مسئول یک موسسه علمی با شما تماس می گیرد و می گوید من یک خبر خیلی ناب و دست اول برای شما دارم. لطف کنید همین امروز در صفحه روزنامه جای دهید. متن خبر را هم برایتان ارسال کرده ام و لطفا به همان شکل کار شود.
ـ یک مخترع، نوآور و محقق با شما تماس می گیرد و ضمن ارسال گواهی هایی از ثبت دفتری کارها و طرح های خود از شما می خواهد گفت وگویی با او انجام دهید و با این که حدودا به هیچ یک از سوال های شما جواب درست نداده، با قسم و آیه از شما می خواهد مطلبش را کار کنید.
ـ خبری اعجاب انگیز را در یکی از سایت های خبری، رادیو و تلویزیون یا روزنامه های دیگر می بینید و بلافاصله وسوسه می شوید برای عقب نماندن از قافله و متهم نشدن به «خبرخوری» از جانب مسئولان رسانه خود آنرا منتشر کنید.
اگر تابحال در هر یک از شرایط بالا قرار گرفته و به سوال ها، درخواست ها و وسوسه های اشاره شده پاسخ مثبت داده اید، به شکل جدی باید به مرور جایگاه خود بعنوان روزنامه نگار علمی بپردازید. همه ی این درخواست ها و وسوسه ها از آنجا ناشی می شود که خیلی از مردم جایگاه روزنامه نگار علمی را نمی شناسند و گاه خود روزنامه نگارهای علمی هم این جایگاه را فراموش می کنند.»
حالا و با گذشت سال ها از نوشتن این یادداشت، دَر بر همان پاشنه می چرخد! روزنامه نگاری علمی به لطف چالش های بیان شده در این گزارش و افرادی که به هیچ نحوی از سنگ اندازی در این راه دست نمی کشند، روزبه روز سخت تر می شود و از طرفی با هر روز کمرنگ شدن مرزهای علم و شبه علم احتیاج به روزنامه نگاران و خبرنگاران علمی حاذق بیشتر از پیش حس می شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب